Dzienniki Marii Dąbrowskiej tom I (lata 1914-1932)

Źródło

Na fali odwiecznych dylematów, co w literaturze jest/być powinno ważniejsze - jej walor poznawczy czy emocjonalny Dzienniki Dąbrowskiej były dla mnie lekturą idealną,  pozwoliły zarówno na poszerzenie horyzontów, jak i sprawiły radość z odkrycia duchowego pokrewieństwa.

Pierwszy tom Dzienników obejmuje okres I wojny światowej oraz początki istnienia biało-czerwonej po latach niewoli, tworzenie się zrębów państwowości, lata tyleż pełne entuzjazmu z tworzenia od podstaw, co rozczarowań z postawy rodaków.  

Poczucie rozczarowania z powodu ludzkich ułomności

… nie dobra wola i podjęcie pracy na wsi nas zjednoczyło, ale każda strona o zwycięstwie tylko swojego stanowiska i supremacji nad pozostałymi zamyśla. Kompromis tylko nas połączył i niestety rozłamiemy się niedługo.  (zapis z 8.12.1915 r.)

…Straszliwe złodziejstwa, szwindle i nadużycia. Obracanie na własną korzyść powierzonymi państwowymi pieniędzmi to jedno z najmniejszych przestępstw. Obok złodziejstwa - niedołęstwo, nieporządek, nieład. (zapis z 11.07.1921 r.)

przeplata się z entuzjazmem i świadomością bycia świadkiem historii  

Zaniedbałam dziennik, a czasy takie ciekawe. Dużo smutnego obecnie w całej historii, ale i dużo nadziei. Co do mnie, nic nie jest w stanie naruszyć mojej niezłomnej pewności, że stoimy w przededniu cudownych czasów Nowego Odrodzenia. Mimo piętrzących się trudności i przykrości życiowych jestem w dziwnie pogodnym, ściszonym usposobieniu (zapis z 2.09.1917 r.)

Dwudziestopięcioletnia Maria Dąbrowska w 1914 roku wróciła z zagranicznych wojaży w Szwajcarii i Belgii, gdzie studiowała nauki przyrodnicze, ekonomię i socjologię.  Trwają działania wojenne, ich echa odbijają się w relacjach męża i braci walczących na obu frontach, jednak więcej miejsca zajmuje opis tworzenia się nowych frakcji i ugrupowań oraz polityczno-dyplomatycznych przepychanek. Sama Dąbrowska mocno angażuje się w działalność społeczną. Przygotowaniom pogadanek i odczytów, redagowania pism towarzyszą pierwsze próby literackie. Marzy o poświęceniu się pisaniu.  

Dlaczego zajmować się tym wszystkim, kiedy ja w ogóle nie znoszę pracy kobiet w polityce i siebie w tej pracy nie znoszę. A przecież nie co innego, tylko miłość Ojczyzny w to ciągnie. Ja nie mogę być ani przeciw Departamentowi, ani przeciw Brygadzie. Ja nie mogę przejść na poziom tego sporu inaczej, jak tylko sztucznie.

Ale dopóty Ojczyzna w potrzebie nie można myśleć o sobie.

Wczoraj …. snuliśmy marzenia o piśmie ludowym, które kiedyś po wojnie będziemy wydawać. Nie będzie tam ani słowa o polityce. Wychowanie charakteru i kultury narodowej – oto cel…. Ziemia, Sztuka, Dom, Obyczaj, Miłość. „Ludowe” w tym znaczeniu, że czytać je będą mogli wszyscy. Ale na to trzeba, aby Polska miała wolność. Bo póty będzie, tak jak jest, póty będziemy siedzieć w tej polityce. (zapis z 8.12.1915 r.)

zdjęcie z Dzienników

W głębi duszy jest artystką, zachwyca pięknem przyrody… Czuję się najszczęśliwszą kobietą na świecie. Jest cudny dzień. Zupełnie włoskie niebo. Z daleka perspektywy nasycone ultramaryną, z bliska świat, jak ze srebra oksydowanego. Na jego lśniącej szarości świecą brylantowe krople światła. Jestem szczęśliwa. Tyle mam wad, tyle we mnie małości, a jednak wszystko mi się w życiu przemienia na dziwne piękności. (zapis z 7.08.1917 r.)

Tak, jak zachwyca się malarstwem, teatrem, muzyką, sztuką, życiem samym w sobie i ludźmi zanurzonymi w życia głębinach.    

Są tacy ludzie przecudni, którzy przeżywają bardzo wiele dobrych i złych rzeczy, nurzają się w takich i innych przygodach, a pozostają dziećmi, zdziwionymi, zachwyconymi, naiwnymi. Ich niezgłębiona ufność do świata, ich rozbrajające skruchy i zdumiewające lekkomyślności. Ich złota podejrzliwość, hojność, dobra wola i wiara we wszystko, ich szaleństwa-kocham takich ludzi. (zapis z 19.01.1918 r.)

Od 1918 do 1926 roku Dąbrowska pracuje, jako urzędniczka w Ministerstwie Rolnictwa. Entuzjazmowi związanemu z tworzeniem czegoś ważnego i potrzebnego towarzyszy poczucie bezsilności i niezadowolenia z siebie.

…mam to gnębiące poczucie, że za mało daję z siebie. Przychodzi mi coraz częściej na myśl, żeby wziąć urlop i iść do polowego szpitala na twardą bez zastrzeżeń służbę sanitarną, na którykolwiek z naszych Leonidasowych frontów. (16.I.1919 r.)

Wiele tu skupienia się na własnej osobie, ale nie widzę w tym nic nagannego, wszak to dzienniki, zapisywanie zdarzeń i myśli, tworzone początkowo wyłącznie dla siebie. Kiedy pisarka tworzyła pierwsze raptularze, a potem Dzienniki nie mogła jeszcze przeczuwać, iż będą one kiedyś materiałem badawczym. Choć z drugiej strony po latach wielokrotnie je uzupełniała, przerabiała, poprawiała, tak więc trzeba wziąć poprawkę na fakt autokreacji. Mimo wszystko stanowią one bezcenne źródło wiedzy o pisarce, jej życiu, przemyśleniach i o czasach, w jakich żyła i tworzyła. Podobały mi się dokonywane po latach dopiski, kiedy na wcześniej ocenione zdarzenie patrzyła z perspektywy czasu inaczej.

Czytany przeze mnie egzemplarz pochodzi z 1988 r. i pełen jest przypisów. To one i uzupełnienie stanowią jedną trzecią całości. Dzienniki są prawdziwą kopalnią wiedzy na temat pewnego wycinka historii życia narodu oglądanego oczyma pisarki. Gdyby pokusić się o spisanie padających tu nazwisk; polityków, dyplomatów, społeczników, pisarzy, malarzy, muzyków byłaby ona niezwykle imponująca. Dla przykładu; Paderewski, Piłsudski, Sikorski, Śmigły, Dmowski, Daszyński, Moraczewski, Sieroszewski, Haller, Kaden – Badrowski, Tuwim, Żeromski, Iwaszkiewicz, Maria Konopnicka, Kuncewiczowa, Mortkowiczowie, Wierzyński, Grottger, Lechoń, Nałkowska,  Karol Szymanowski, Korczak, Boy-Żeleński, Juliusz Osterwa, Siemaszkowa, Barszczewska – to tylko niektóre z padających tu nazwisk.  Wydanie uzupełniają także zdjęcia  postaci ówczesnego życia społeczno-politycznego, zdjęcia rodzinne pisarki a także okładek jej szkiców i książek.

zdjęcie z Dzienników

Wielbicielom Nocy i dni dużą radość sprawi odnajdywanie pierwowzorów jej bohaterów wśród realnie żyjących osób, a także autentycznych zdarzeń wplecionych w tło powieści. Z uśmiechem czytam rozważania na temat sensu pisania powieści, Dąbrowska  wielokroć doznaje uczucia zwątpienia we własne siły twórcze, zmienia, przerabia, wraca, dodaje. Myślę, że lektura powieści poprzedzona znajomością Dzienników będzie miała zupełnie inny smak.

Zainteresowani prywatną stroną życia pisarki dowiedzą się o relacjach damsko-męskich, w których najważniejsze miejsce zajmują Marian Dąbrowski – mąż pisarki, legionista oraz Stanisław Stempowski – działacz społeczny, późniejszy towarzysz życia.

Marian, jawi się Marianem, kiedy w pożyciu małżeński dzieje się nie najlepiej, jednak zdecydowanie częściej staje się Mirkiem, kiedy związek przeżywa szczęśliwe chwile. Marian vel Mirek pojawia się częściej we wspomnieniach, kiedy go już zabraknie, niż za życia, kiedy najczęściej był nieobecny (odprowadziłam Mariana na pociąg, Marian pisze do mnie, Marian się nie odzywa, Marian wyjechał).

Trzy miesiące po śmierci męża w grudniu 1925 r. napisze Postanowiłam się przemóc i po dniach nawrotu nieodpowiedzialnej straszliwej rozpaczy zacząć jednak zapisywać coś niecoś z dni, które mijają. Mimo, że każde napisane słowo wydaje się kłamstwem i cieniem spraw, które przeżywam, ciągle z tobą, błąkam się w niewiadomym, gdzie jesteś…. Dopiero trzy miesiące, a jeszcze całe życie…

Po kolejnych trzech miesiącach napisze Niekiedy nici związku z ludźmi zrywają się nagle, gdy jestem pośród ludzi, a niekiedy nawiązują się w czasie olbrzymiej zupełnej samotności. Wartość, jaką mają dla nas ludzie i przeżycia, oceniamy od strony negatywnej, po bólu, jaki nam sprawia strata albo myśl o stracie. Szczęście jest na tej cienkiej krawędzi między posiadaniem i utratą i na tej krawędzi jest twórczość.

Zdecydowanie więcej miejsca poświęca swoim relacjom ze Stanisławem Stempowskim, który dawał poczucie bezpieczeństwa i wspierał zawodowo.

Pisarka dużą wagę przywiązuje do snów przypisując im często prorocze znaczenie.

Jest tu wieczne poszukiwanie odpowiedzi, sensu, zamyślenia i błądzenie i to pragnienie, aby znaleźć czytelnika, który prawdziwy sens z jej pisania wyczyta.

Podzielając zdanie Flauberta Dąbrowska uważała, iż …tym, co w

W warszawskim mieszkaniu na Polnej

sztuce najwznioślejsze (najtrudniejsze) to działać, jak natura, tj. pobudzać do zadumy…. Bo jak wyznawała pisała w liście do prof. Ujejskiego  „dostatecznie ważnym dla mnie problemem wydaje się sam fakt życia człowieka i jego zetknięcie się z grozą, dziwnością, tajemnicą istnienia. Jeśli sprostałam w jakim takim stopniu zadaniu wiarygodnego przedstawienia takiego życia na pewnym realnym odcinku rzeczywistości, to z tego muszą wynikać mnogie zagadnienia  społeczne, moralne, filozoficzne, które jednak nie ja będę w bezpośredni intelektualny sposób stawiać i rozstrzygać. To należy do czytelników, krytyków, uczonych. My pisarze dajemy po temu materiał, świat stworzony na nowo z elementów surowej rzeczywistości, by pomóc nieco życiu, dopełnić je, spotężnić w tych miejscach, gdzie ono  jakby spudłowało, nie dociągnęło wątku do końca, zamazało swoje właściwe oblicze. Starałam się oddalić od siebie pokusę, aby przeprowadzić w "Nocach i dniach" jakąś intencję czy intelektualną ideę przewodnią, czy dojść w utworze do wniosków i konkluzji, gdyż to nie jest rzeczą artysty”. (zapis z 3.01.1932 r.)

Z Dzienników dowiemy się, jakich pisarzy ceniła, jakie książki wywarły największe wrażenie, na jakich była przedstawieniach teatralnych i koncertach, co sądziła o pierwszym filmie dźwiękowym, elektrycznym tramwaju do Powiśla, ludziach zaangażowanych w politykę, społecznikach, życiu towarzyskim, czy wydarzeniach historycznych.

Dzienniki polecam z całego serca.

Oczywiście trudno do oceny tego gatunku literackiego, jakim są Dzienniki przykładać podobną miarę, jak do prozy literackiej, ale dla mnie jest to rzecz na szóstkę.